Ο Ρόμπιν Λέιν Φοξ με υποδέχεται στο προαύλιο του New College της Οξφόρδης κρατώντας στο ένα χέρι ένα φλιτζάνι κρύο καφέ το οποίο θα κουνάει αφηρημένος καθ’ όλη τη διάρκεια της συνέντευξης, ενώ με το άλλο μου δείχνει υπερήφανος τα επιβλητικά τείχη του κολεγίου που ορθώνονται μπροστά μας: «Τα τείχη αυτά χτίστηκαν για να κρατάνε τους βαρβάρους εκτός.Τώρα τους κρατάνε εντός» λέει.
Γεννημένος το 1946, ο Λέιν Φοξ φοίτησε στο Ιτον και στην Οξφόρδη, στο κολέγιο όπου σήμερα κατέχει τη θέση του reader Αρχαίας Ιστορίας. Το 1973, σε ηλικία 27 ετών, έγραψε το Alexander the Great, το μπεστ σέλερ που έχει πουλήσει πάνω από ένα εκατομμύριο αντίτυπα, χαρίζοντάς του περίοπτη θέση στην πανεπιστημιακή κοινότητα και κάνοντάς τον διάσημο ανά τον κόσμο. Εχει πάθος με την κηπουρική («Στην Ελλάδα έχετε μηδενική κηπουρική παράδοση αλλά τόσο υπέροχα αγριολούλουδα»), για την οποία αρθρογραφεί στους «Τάιμς» εδώ και 30 χρόνια. Τους τελευταίους μήνες έχει αναλάβει τη θέση του ιστορικού συμβούλου στην υπερπαραγωγή που ετοιμάζει ο Ολιβερ Στόουν για τον Μέγα Αλέξανδρο, τον «πιο διάσημο έλληνα ήρωα δράσης», όπως τον αποκαλεί χωρίς ίχνος ειρωνείας. Η αμοιβή του θα είναι να πολεμήσει έφιππος τους Πέρσες στην πρώτη γραμμή του μακεδονικού ιππικού – στο σινεμά, φυσικά.
- Οι δύο μεγάλες αγάπες σας, όπως τις αναφέρετε στον πρόλογο του βιβλίου σας, είναι ο Ομηρος και ο Αλέξανδρος. Ποιον συναντήσατε πρώτο;
«Τον Ομηρο. Ημουν εσωτερικός στο Ιτον, όπου διδάχθηκα αρχαία ελληνικά νωρίς, τόσο νωρίς που δεν θυμάμαι να τα μαθαίνω. Πρέπει να ήμουν, νομίζω, εννιάμισι ετών. Οταν ήμουν 13 πρωτοδιάβασα την έκτη ραψωδία της Ιλιάδας και στα 15 μου μετέφρασα ολόκληρο το έπος κατά τη διάρκεια των καλοκαιρινών διακοπών μου! Γύρω στα εννέα πάντως η κηπουρική και η Ιλιάδα έγιναν οι καλύτεροι φίλοι της μοναχικής εσώκλειστης ζωής μου. Οταν είσαι μικρός ταυτίζεσαι με τους ηρωικούς μύθους και όταν είσαι μακριά από το σπίτι σου αυτοί ακριβώς οι μύθοι μέσα στους οποίους κατοικείς γίνονται οικογένειά σου. Με τον Αλέξανδρο ήρθα σε επαφή αργότερα, στο πανεπιστήμιο. Με συνάρπασε αμέσως αυτός ο νέος άνθρωπος, γεμάτος ελαττώματα, γεμάτος ζωή, ο οποίος, όπως και εγώ, είχε ανατραφεί με τα ομηρικά έπη και κατόρθωσε το ακατόρθωτο: να φθάσει στα άκρα του κόσμου. Ετσι, στα τέλη της δεκαετίας του ’60, ενώ ο καθηγητής μου στην Οξφόρδη (ο μεγάλος ιστορικός G.Ε.Μ. de St Croix) μας παρότρυνε, καθ’ ότι μαοϊστής, να επισκεφθούμε την Κίνα, εγώ ταξίδεψα μόνος μου στο Ιράκ…».
- Στην Ελλάδα είχατε πάει;
«Στην Ελλάδα πρωτοπήγα το 1963 περιμένοντας να αντικρίσω τα χλοερά λιβάδια και τις πανέμορφες νύμφες των άγγλων ρομαντικών ζωγράφων. Το σοκ ήταν τεράστιο όταν έφθασα εν μέσω καύσωνα και ούτε πράσινο βρήκα ούτε νύμφες με υποδέχθηκαν. Το Ιράκ πάντως το λάτρεψα. Ηταν μια γη αγνή και ξεχασμένη από τον χρόνο – σαν να έβλεπα μπροστά μου τις στρατιές του Αλέξανδρου να διασχίζουν την έρημο. Πέρασα από την Τροία και έκανα ακριβώς ό,τι και αυτός: έβγαλα όλα μου τα ρούχα – εντάξει, κράτησα τα παπούτσια μου, η Τροία έχει αγκάθια και η αυτοθυσία τα όριά της – και έτρεξα γύρω από τον τάφο του Αχιλλέα γυμνός. Για κακή μου τύχη έπεσα πάνω σε ένα γκρουπ γάλλων τουριστών αλλά κρύφθηκα πίσω από έναν θάμνο προτού προλάβουν να συνειδητοποιήσουν τι είδαν να τρέχει μπροστά τους. Η γενιά μου έκανε πολλές τρέλες, πολλές υπερβολές, πολλούς πειραματισμούς. Εβλεπα τον Αλέξανδρο ως έναν από εμάς».
- Πώς αποφασίσατε να γράψετε τη βιογραφία του;
«Αντιδρώντας στις υπάρχουσες αντιλήψεις. Πήγα στη βιβλιοθήκη και διάβασα όλα αυτά που θεωρούνταν κλασικά έργα για τον Αλέξανδρο. Βρήκα ότι περιείχαν πολλές στρατιωτικές λεπτομέρειες αλλά τους έλειπε η ψυχή. Κανένας δεν ανέφερε αυτό που εγώ θεωρούσα το πιο σημαντικό: τη σχέση του με τον Ομηρο. Δεν ήταν για προπαγανδιστικούς λόγους που ο Αλέξανδρος υιοθέτησε παρόμοια συμπεριφορά με τον Αχιλλέα: αν ήσουν μακεδόνας βασιλιάς, η άμιλλα με έναν ομηρικό ήρωα είχε λογική. Εδώ εγώ, δεκαπεντάχρονο, λασπωμένο σχολιαρόπαιδο, διάβαζα την Ιλιάδα και ο κόσμος του Ομήρου μου φαινόταν απολύτως αληθινός – πόσο μάλλον αν ζούσα στη Μακεδονία του 4ου π.Χ. αιώνα».
- Δεχθήκατε κριτική γι’ αυτή την άποψή σας;
«Η άποψή μου δεν ήταν ακριβώς καινούργια, τίποτε στην ιστορική γραφή δεν είναι απολύτως καινούργιο, αλλά με κατηγόρησαν ότι υποστήριζα πως η μακεδονική αυλή ήταν ομηρική κοινωνία. Αυτό που είπα είναι ότι ο Ομηρος επινόησε μια κοινωνία στις παρυφές του μύθου, έναν ποιητικό κόσμο με τον οποίο ένας νέος άνδρας που μεγάλωνε όπως ο Αλέξανδρος μπορούσε εύκολα να ταυτιστεί. Και υπήρχαν αρκετές αναλογίες μεταξύ κάποιων εκ των μακεδονικών θεσμών και κάποιων στοιχείων συμπεριφοράς των ομηρικών ηρώων. Ποτέ δεν ισχυρίστηκα ότι κατά κάποιον τρόπο η ομηρική κοινωνία ως ενιαίο σύνολο πραγματώθηκε στη Μακεδονία του 4ου αιώνα».
- Ποιοι ήταν οι Μακεδόνες σε σχέση με τους λοιπούς Ελληνες; Το ζήτημα της ελληνικότητας του Αλέξανδρου είναι ένα θέμα που ως σήμερα, όπως γνωρίζετε, προκαλεί εντάσεις.
«Δεν υπάρχει καμία αμφιβολία ότι οι Μακεδόνες ήταν Ελληνες. Η μακεδονική γλώσσα προφερόταν με περίεργο τρόπο και πρέπει να ήταν αρκετά δύσκολο για Ελληνες από άλλες περιοχές να την καταλάβουν, πάντως ήταν ελληνικά. Εννοείται ότι λόγω γεωγραφικής θέσης οι Μακεδόνες είχαν επαφές με μη Ελληνες των οποίων τα γλωσσικά ιδιώματα εισχώρησαν στην καθομιλουμένη της μακεδονικής αυλής. Νομίζω ότι κανένας έλληνας ιστορικός δεν θα διαφωνούσε μαζί μου ως προς το ότι η κοινωνία τους ήταν πολυπολιτισμική, πολυεθνική, με κοινότητες ξένων (Παιόνων, Ιλλυριών) στους κόλπους της. Επίσης μερικές λέξεις που παραθέτουν μεταγενέστεροι λεξικογράφοι δεν μοιάζουν καθόλου ελληνικές. Γι’ αυτό όμως τις παραθέτουν, γιατί είναι ασυνήθιστες. Μπορεί κάποιος να συντάξει μια μακρά λίστα αγγλικών εκφράσεων ευγενείας η οποία θα περιλαμβάνει και κάποιες γαλλικές λέξεις, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι τα αγγλικά είναι γαλλική γλώσσα. Δεν ξέρω αν συμφωνώ με την υπόθεση του καθηγητή Χάμοντ – αν και θα ήθελα να ισχύει – ότι οι ρίζες του βασιλικού οίκου της Μακεδονίας εντοπίζονται στη μετανάστευση Αργείων στον Βορρά τον 7ο αιώνα π.Χ. Το βέβαιον πάντως είναι ότι οι Μακεδόνες δεν ήταν “βάρβαροι”. Αν μη τι άλλο, οι αξιωματικοί του Αλεξάνδρου αυτοπροσδιορίζονταν ως διαφορετικοί από τους λοιπούς Ελληνες λόγω του αισθήματος υπεροχής που ένιωθαν ως κατακτητές έναντι των κατακτημένων».
- Σε πρόσφατο άρθρο σας στους «Τάιμς» χαρακτηρίζετε την εκστρατεία του Αλέξανδρου «σύγχρονο αμερικανικό όνειρο».Βρίσκετε παραλληλισμούς με την εκστρατεία του προέδρου Μπους;
«Ο ισχυρότερος ιστορικός παραλληλισμός με τον Μπους είναι η εκστρατεία του ρωμαίου αυτοκράτορα Τραϊανού εναντίον της χώρας των Πάρθων, του σημερινού Ιράκ. Ο Τραϊανός στήριξε όλη αυτή την εκστρατεία στην υποτιθέμενη άμιλλά του με τον Αλέξανδρο διακηρύσσοντας τη φιλοδοξία του να τον ανταγωνιστεί. Δεν υπήρχε εξαρχής λόγος για να ξεκινήσει πόλεμο. Προκάλεσε μια τεχνητή διαμάχη με τον βασιλιά των Αρμενίων για να κάνει επίδειξη, νόμισε ότι είχε κερδίσει, αλλά ήταν όλα μια πλάνη: οι κτήσεις του επεστράφησαν αργότερα από τον Αδριανό. Αυτή η τριετία μεταξύ 114 και 117 μ.Χ. θα έπρεπε να μελετηθεί πολύ προσεκτικά από τους κκ. Μπους και Ράμσφελντ».
- Πιστεύετε, δηλαδή, ότι η Ιστορία επαναλαμβάνεται, ότι υπάρχουν ηθικά διδάγματα στη μελέτη του παρελθόντος;
«Η Ιστορία δεν επαναλαμβάνεται. Προσφέρει όμως διδάγματα, αν και δεν θα τα χαρακτήριζα ηθικά. Ο ιστορικός πρέπει να είναι σαν τον θεό Ιανό των Ρωμαίων: να κοιτά ταυτοχρόνως προς δύο κατευθύνσεις, προς το παρελθόν και προς το μέλλον. Αν χρησιμοποιήσεις μόνο την εκ των υστέρων γνώση σου, θα παρεξηγήσεις πλήρως το πώς έβλεπαν κάποιον οι σύγχρονοί του. Πρέπει πάντα να προσπαθείς να δεις μέσα από τα μάτια των ανθρώπων εκείνης της εποχής. Από την άλλη, ως ιστορικός, έχεις το πλεονέκτημα ότι γνωρίζεις αυτό που εκείνοι δεν γνώριζαν: το πώς εξελίχθηκαν τα πράγματα».
- Και με ποια έννοια είσαι «Ιανός»;
«Με την έννοια ότι χωρίς να εγκαταλείπεις τη δική σου σύγχρονη οπτική προσπαθείς να δεις τον κόσμο μέσα από τα δικά τους μάτια. Ενώ απασχολεί πολλούς ιστορικούς σήμερα το να είναι πολιτικά ορθοί, εγώ επιθυμώ να είμαι χρονολογικά ορθός, να κατανοώ τους λαούς του παρελθόντος με τους δικούς τους όρους. Το ότι είναι νεκροί εδώ και τόσους αιώνες δεν σημαίνει ότι δεν δικαιούνται τον ολοκληρωτικό σεβασμό μας. Αυτό που είναι για μένα αδιανόητο είναι το να είμαστε προσεκτικοί σε υπερβολικό βαθμό για το πώς αποκαλούμε τις μειονότητες σήμερα ενώ την ίδια στιγμή διαπράττουμε εγκλήματα εναντίον αυτών που έζησαν πριν από 20 γενιές, τους οποίους παραμορφώνουμε μέσα από γελοία τηλεοπτικά προγράμματα, βιβλία και ταινίες».
- Ο ρόλος του ιστορικού συμβούλου μιας χολιγουντιανής υπερπαραγωγής είναι να περισώσει την ιστορική αλήθεια από τέτοιου είδους διαστρεβλώσεις;
«Εχω χρησιμοποιήσει την αναλογία του Αβραάμ που μεσολάβησε στον Θεό προσπαθώντας να σώσει τα Σόδομα και τα Γόμορρα. Αξιζε η πράξη του, παρά το γεγονός ότι ο Θεός δεν του έδωσε σημασία και τα κατέστρεψε έτσι κι αλλιώς. Πάντοτε έχει αξία η προσπάθεια να πεις την αλήθεια, όσο βεβαίως μπορεί να φθάσει κανείς σε μια ιστορική “αλήθεια”. Επιπλέον υπάρχουν αναρίθμητα κενά στην ιστορία του Αλέξανδρου. Ξέρουμε π.χ. τι όψη είχε η σύζυγός του Ρωξάννη; Θα σας πω εγώ: φορούσε γούνινο καπέλο – από γούνα λευκής λεοπάρδαλης -, είχε γαλάζια μάτια, το χαμόγελό της έμοιαζε με τη μικρή αλεπουδίτσα της όπερας του Γιάνατσεκ, ήταν εξαιρετικά ζηλιάρα… Τα ξέρουμε αυτά; Δεν έχουμε ιδέα! Οι κινηματογραφιστές φυσικά καλούνται να την περιγράψουν λεπτομερώς. Και εφόσον δεν τη βάλουν να οδηγεί μια BMW φορώντας μπικίνι στην έρημο, η φαντασία τους μπορεί να γεμίσει τα κενά των γνώσεών μας με δημιουργικό τρόπο».
- Τι περιμένετε να δείτε για να νιώσετε κατά κάποιον τρόπο δικαιωμένος;
«Θέλω να δω, από την Μπανγκόκ ως το Σίδνεϊ, να μαγεύεται το κοινό από τη μορφή του χαρισματικού και αδίστακτου νέου άντρα που κατέκτησε τον κόσμο. Ο μύθος του άλλωστε παραμένει ζωντανός σε όλα τα μέρη από όπου πέρασε. Η κόρη μου πήγε πρόσφατα ένα ταξίδι στη Μογγολία και επιστρέφοντας μέσω Καζακστάν διανυκτέρευσε στην έρημο με μια φυλή νομάδων. Ο αρχηγός της φυλής τη ρώτησε τι δουλειά κάνει ο πατέρας της και εκείνη απάντησε ότι γράφει για τον Μέγα Αλέξανδρο. Ο αρχηγός κούνησε το κεφάλι του: “Ναι, φυσικά, αυτός ο Αλέξανδρος… Κοίτα γύρω σου την ερημιά, εξαιτίας του δεν υπάρχουν δέντρα στο Καζακστάν. Ηρθε εδώ, τα πήρε όλα και τώρα οι καρυδιές μας φυτρώνουν στην πατρίδα του”».
Η κουβέντα μας έχει τελειώσει και ο Ρόμπιν Λέιν Φοξ μου δείχνει δύο πολύτιμα αποκτήματα τοποθετημένα επάνω στο τζάκι: ένα τεράστιο κομμάτι καταγάλανου λαζουρίτη που του έστειλε ένας πρώην φοιτητής του από τα ορυχεία του Αφγανιστάν («Φοβόμουν να ανοίξω το πακέτο για μήνες») και την καρτ ποστάλ που του έστειλε ο Ολιβερ Στόουν από την Αβάνα, μια μαυρόασπρη φωτογραφία του κουβανέζικου ιππικού εν ώρα θριαμβευτικής επέλασης προς αόρατο εχθρό, που φέρει την ιδιόχειρη σημείωση: «Αυτός εκεί στη μέση είστε εσείς, κύριε καθηγητά».
Φεύγοντας μου έρχονται στον νου συνειρμικές εικόνες: το πρόσφατο ντοκυμαντέρ του Στόουν για τον – ήρωά του – Φιντέλ Κάστρο, το γεγονός ότι ο Κάστρο έχει έρθει και αυτός σε επαφή με τον Λέιν Φοξ σχετικά με τον – ήρωά του – Μέγα Αλέξανδρο, ο παιδικός ενθουσιασμός του Λέιν Φοξ για τη σχέση του με τον Στόουν και την ευκαιρία να ριχθεί στη «μάχη» με τους Μακεδόνες, η φανατική λατρεία που ασκεί ο Αλέξανδρος σε τόσο διαφορετικούς ανθρώπους οι οποίοι ταυτίζονται με αυτόν για ποικίλους λόγους και στο πρόσωπό του βρίσκουν μια δίοδο επικοινωνίας μεταξύ τους, το οικουμενικό σύμβολο του ηγέτη ο οποίος είναι αρκετά μακρινός ώστε ο καθένας να μπορεί να τον φανταστεί όπως θέλει και αρκετά κοντινός ώστε ο καθένας να μπορεί να τον οικειοποιηθεί.
Μήνυμα από την ιστοσελίδα http://logiaapopseisgnomes.blogspot.gr/ :
" Προτείνω να διαβάσετε το διάσημο βιβλίο του καθηγητή :
Εγώ το έχω διαβάσει και σας μιλώ ειλικρινά , είναι καταπληκτικό "
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου